ГАРЧИГ Агуужим үг, шагшаагдсан нутаг Бугын эврийн хэрэг. Буруу хэргийн хожмын гэрч Өглөгч ард, үеийн хиа Сүм баригч, залуу хунтайж Бэлчээр дээр, эрэлчний сонссон үг Эргэж ирсэн албат, эзэн ноёны заль Хааны их ав, хан хөвгүүдийн андлал Уран барилгын тухай яриа, тайжтаны уур хилэн Тангадын нүүдэл, ноёны бодол Ял хүндрэв, тайжтан бугын толгой эврээ булав Өршөөлийн өдөр, сайн эр Ноёдын чуулган, Ахай ноён Сэтгэлийн эмзэглэл, Алтансүхийнд Гурвуулаа, намрын сэрүүн Хунтайжийн адуу, үйсэн дэвтэр Цэргийн сүлд, бэрийн дуншилт Дэлгэрэхийн тал, анхны хүү Арслан Найман шарга бөмбөрдөөд.., эцгийн хайр Эрдэмд шамдав, учрыг олохоор Хол замд, хоёр эрийн нөхөрлөл Танихгүй хүнийн бэлэг, гурван ноёны яриа Сар шинийн золголт, Лигдэн хан хүү Амар ноён, Аюуш, Сандуй хоёр Сүмийн ажил, адуу олдов Ариун орны зүг, муу санааны урхаг Тамгат тоосго, хамбын аялал Наадмын зар, хайрын зовлон Цогтын гэмшил, Да ноёны уур Наадмын аз, зургийн гарз Наадмаас хойш, дааганы тухай яриа Сүмийн ёслол, голын эрэгт Ууланд нэр хайрлав, эцгээ дурсав Зодооныг далимдуулаад, хунтайж дуудагдав Хуваргийн хэрэг, тайжтаны чилээрхэл Шинэ хаан ор суув, цуутай жороо Рашаан хүртэгсэд, эгчээ санасан сэтгэл Гантай зун, Да тайжтаны ''тус '' Хорол бүсгүй, Эхнэр минь болооч... Ариун орны тулгалт, Тангад хар гэрт Тайжтаны чилээрхэл оргосон Тангад Хиагийн хайр, шинэ айл Тангадын сураг, үхлийн үүд Сэндмаагийн явдал, Хар хөлт гэж хэн бэ? Жанцайг олсон нь, ял асуух бичиг Гэрээ эргэсэн нь, өргөх бичиг Нүдний мөрт ургасан шад, Их сүмийн бурхад Аргагүй байдалд оров, Бие давхар Хорол Алтансүх хүнд байдалд, Хорол уурлав Хар хөлтийн сураг, Долд хүү ирсэн нь Бэлгийн зүүлт, ёрын зүүд Хорол осолдов, Тангад оргов Төгсгөл

Тэрбээр ер бусын сэтгэгч төдийгүй түүнийгээ бүтээгч
юм. Өөрийнхөө сүм хийдийн тухай хөшөөнд бичиж үлдээсэн нь бидний үед байж байна. Хар балгаснаас олдсон үйсэн дээрх бичгийг Цогт хунтайжийн бүтээл гэж эрдэмтэн Хөдөөгийн Пэрлээ гуай бичжээ. 1000 шахам хуудас бүхий үйсэн бичиг нь хууль цааз, ноёдын чуулганы хуралдааны тэмдэглэл юм. Энэ бүхэн Цогт хунтайжийг ямар их ухаантай, алсыг харж амьдарч байсныг нотолж байна.

Эх оронч алтан ургийн Цогт хунтайж, Лигдэн хааны эмгэнэлт түүх, тэр үеийн ноёдын явуургүй үйлдэл, бид хагарал бутралтай, эв нэгдэлгүй байвал ямар гашуун урхагтай болохыг ямагт сануулж байг. Монголын түүхийн он цагийн сүүлч дээр түүний хөшөө гэрэлтэн байна. Олон жил бичих гэж мөрөөдөж, хоёр жил нухаж байж энэ роман гарлаа. Бичмээр л санагдаад байсан, тэнгэрийн таалал тэр буюу.

Монгол Кирил