Хэрэглээний хэл шинжлэл" (Хэл сурахуйн онол) ном нь МУИС-ийн ГХСС- иас 2009-2011 онд хэрэгжүүлсэн "Гадаад хэлний сургалтын агуулгын олон улсын стандарт, үндэсний хөтөлбөр бүтээх суурь дэвсгэр” эрдэм шинжилгээний төслийн зүй ёсны үргэлжлэл юм. Өмнөх төслийн үр дүн хэвлэгдэн гарсан: Э.Равдан. АНУ: Гадаад хэлний бодлого, ХХI зууны чиг хандлага, сургалтын хөтөлбөрүүд (УБ, 2012, 160 тал), Европын олон хэлний суурь хөтөлбөр: сурах, сургах, үнэлэх, (Англи эхээс нь монголчилсон Э.Равдан, УБ, 2012, 218 тал)гадаад хэлний сургалтын дэлхийн улс орнуудын агуулгын жишиг хоёр товхимолын онолын суурь дэвсгэр нь бидний энэхүү ном болой. Энэхүү номыг монгол болон бусад хэлний мэргэжлийн багш нар, эрдэм шинжилгээний ажилтан, оюутан, магистрант, докторант нарт зориулан бүтээв.

Хэрэглээний хэл шинжлэлийн судлагдахуун, хөгжлийн тойм, хамаарах хүрээ, шинэ хандлагууд, олон улсын холбоод -- Түгээмэл хэл зүйн байгалийн мөн чанар -- Зарчим, хэмжихүүний онолын үндсэн ойлголтууд -- Хэл сурахуйн ерөнхий ухагдахуунууд -- Хоёр дахь хэл эзэмших үйл ба түгээмэл хэлзүй -- Өгүүлбэрийн бүрэлдэхүүн бүтэц -- Цахим хэл шинжлэл -- Хэл сурахуйн бичил нэвтэрхий толь

Орчин цагийн хэл шинжлэлийн судлахуун хийгээд чиг хандлага, уламжлалт хэл шинжлэлээс ялгаатай. Үүнд:
• Хүн, түүний хэлний хэрэглээг судлахуунаа болгодог;
• Судлахууны нэгж нь: өгүүлбэр, өгүүлэмж, дискурс (Хэлний уламжлалт түвшин болсон үгийн сан, үгзүйг өгүүлбэрийн хүрээнд түүний бүрэлдүүн буюу ай болгон үзнэ.)
• Хэл шинжлэлийн судлахуун нь нэгэнт бүтээсэн хэлний хэрэглэхүүн эсвэл зохиолчдын бүтээл туурвил буюу бүтээгдэхүүн биш, хүмүүний уураг тархин дахь хэлний мэдлэг, түүний үүдэл
• Судлахууны нэгж нь хэл тус бүрийн өвөрмөц онцлогууд гэхээсээ илүү дэлхийн олон хэлний түгээмэл зүй тогтлыг тогтоох зорилго чиглэл бүхий олон хэлний хэв шинжийн судлал, түгээмэл хэлзүй (TX3), хэрэглээний хэл шинжлэл (ХХШ)-д илүү анхаарах болсон байна.
Дээрхээс улбаалан ОЦХШ-ийн агуулга нь уламжлалт хэл шинжлэлийн байр сууринд сөрөг хандлагатай болжээ.
Тухайлбал:
• Хэл-сэтгэхүй хоёр шууд холбоогүй. Хэл сэтгэхүйн шууд илрэл биш. Хэл нийгмийн хүрээллээс үүдээгүй. Дэлхийн нийт хүмүүний хэл байгалиас заяасан түгээмэл зарчим, хэмжихүүнд захирагдана.
• Хэлний чадавхи (competence) нь хүмүүний мэдлэгийн олон салаа салбартай холбоогүй.
• TX3 хийгээд XХШ нь хүүхэд эх хэлд орох - хоёр дахь хэл сурах үйл - цахим машиныг хэлжүүлэх гурвын буюу хэл сурахуйн хэл шинжлэлийн үндэс суурь мөн.
Тийнхүү хэл сурах үйлийг бүхэлд нь уламжлалт сурган хүмүүжүүлэх ухаан, дидактик тэр дундаа боловсрол судлалын хүрээнд огт бищ, ХХШ-ийн үздэг болжээ.

Монгол Кирил